Testing the “limitless”
The friendship between China and Russia has boundaries
Despite what their rulers say
Time is not on the side of most of those involved in Ukraine’s horrors. Every hour brings new agonies for the Ukrainian people and government. Each passing day exposes, with greater clarity, the miscalculation of Russia’s leader, Vladimir Putin, in launching a war of choice against a country he underestimated. For America and its allies, admiration for Ukraine’s resistance is tempered by fears that it cannot last for ever, as Mr Putin escalates the killing.
In contrast, one great power, China, is a study in patience. Privately, its officials project confidence that time will deliver a post-war settlement that is greatly to China’s advantage. Since the invasion on February 24th, China has rebuffed repeated pleas from foreign governments that it work more actively to persuade Russia—its “rock-solid” friend—to put a swift end to the mayhem. It has gone no further than boilerplate calls for restraint by all parties in the conflict. Western impatience is showing, with foreign ministers from Spain to Singapore calling on China to exert its “enormous influence” on Russia.
China likes to present itself as a peace-loving giant opposed to foreign incursions. In Beijing and at the un, its envoys were left visibly squirming in the immediate aftermath of the invasion, having dismissed American warnings of war as lies. Startled by Russia’s subsequent ineptitude on the battlefield, they peppered foreign interlocutors with questions about the fighting. Meanwhile, China maintained a stance of pro-Russian pseudo-neutrality, murmuring about the need for peace while echoing Mr Putin’s arguments that he is defending Russia against America and its expanding nato alliance.
Now Western governments fear that China may have decided to “sit back and watch the disaster”, as a diplomat puts it. In their analysis, China expects Russian brute force to prevail within weeks. They worry that the plan of Chinese leaders is to be more assertive in pushing for a ceasefire only once Mr Putin has avoided humiliation, perhaps by taking the Ukrainian capital, Kyiv, which is being shelled. Then China may offer to rebuild Ukraine’s shattered cities, hoping that its economic heft will oblige other countries to forget weeks of Chinese indifference to Russian crimes.
China has good reason to wish for an outcome that will satisfy Mr Putin. Humiliation for Russia’s leader—or worse still, his overthrow—would leave China’s president, Xi Jinping, personally exposed. Mr Xi signed a joint statement with Mr Putin less than a month before the invasion, declaring that “friendship between the two states has no limits.” It also expressed opposition to any further expansion of nato and to American alliance-building in Asia. It described their own political systems as “genuine democracy” and portrayed efforts to promote the West’s version of it as a “serious” threat to global peace. It is a high-stakes year for Mr Xi, who hopes to secure a third term as Communist Party chief late in 2022, violating recent retirement norms. He can ill afford to be seen backing a loser.
But no matter how the war unfolds, China will treat its relationship with the Kremlin as a means of boosting Chinese power, not Russia’s. America has reportedly shared intelligence with allied governments showing that Russia has asked China for drones, surface-to-air missiles and other military aid. China’s foreign ministry has called the reports “disinformation”. Mr Xi has no desire to share the blame for Mr Putin’s war, “best friend” though he may be. Nor are there signs of China hastening to take advantage of a distracted West by attacking Taiwan, the island democracy of 24m people that China claims as its own. Unlike Mr Putin, who seems happy to stage dramatic challenges to the global order, Mr Xi appears more cautious.
One reason is economic. Bosses at China’s state-owned companies are watching the war with unease. Many have substantial businesses not just in Russia but also in Ukraine. cofco, a government-owned food giant, counts Ukraine as an important base. China Merchants Group, a state firm, owns port terminals in Odessa, a Ukrainian city on the Black Sea coast that is on high alert for a Russian attack. In 2020 Kharkiv, a city in north-eastern Ukraine, agreed to buy 40 coaches for its metro system from China’s state-owned rail group, crrc. With Kharkiv’s metro stations now filling with families sheltering from Russian attacks, the contract is in jeopardy.
Russia likes to tout its business links with China. On February 4th, while visiting Beijing, Mr Putin unveiled an oil-and-gas deal worth $118bn over many years, heralding it as part of a “pivot to the East”. China denounces Western sanctions against Russia. But its economic ties with Russia will become increasingly constrained.
Oil and gas dominate the trade relationship. Russia is China’s third-largest supplier of gas, and China bought nearly one-third of Russian exports of crude oil in 2020. But the recent energy deals between the two countries will hardly be a quick fix for Russia’s economic misery. China imported only 10bn cubic metres of natural gas from Russia in 2021 via the Power of Siberia, the sole pipeline that links the two countries—far short of the 175bn cubic metres imported by Europe. Even if China has appetite for the fossil-fuel exports cancelled by Europe, the relevant fields are not linked to China by a pipeline, making it hard to replace sales lost elsewhere, note analysts at Gavekal, a research firm.
For most other Russian products, Chinese demand is minuscule (see chart 1). Europe and America sold about $490bn in goods to China last year, six times what Russia sells to China. Weapons are the only Russian manufactured products that have strong appeal in China. After the Soviet Union collapsed in 1991, a cash-strapped Russia saw benefit in maintaining close ties with China. It began selling its former cold-war adversary tens of billions of dollars’ worth of surplus weaponry, including fighter jets, submarines, helicopters, destroyers and missiles.
Those sales dropped off after 2006, in part because Russia objected to Chinese cloning and in part because China wanted more advanced kit, which the Kremlin was loth to sell. But Russia swallowed its misgivings when the West imposed sanctions on Russia to punish it for seizing Crimea in 2014. It agreed to sell China higher-quality equipment, including missile systems and fighters, on condition that China buy in bulk to allow Russia to make a decent profit before the stuff was inevitably copied. In the nuclear realm, the countries have co-operated an early-warning system.
China may now demand more rapid transfers of advanced Russian equipment, especially submarine and air-defence technology. It may take advantage of Russia’s economic plight to press the Kremlin to withhold such weaponry from India and Vietnam. Both of those countries are China’s rivals, but hitherto this has not deterred Russia from selling them arms.
Prepare for descent
Western sanctions are making it difficult for Russia to buy technology. But it is doubtful whether China will make up the shortfall. Take, for example, the aviation industry: Russia is in desperate need of gear to keep it working. America alone sold Russia more than $880m-worth of aircraft, engines and parts in 2021. Hopes in Moscow that China would step in were dashed on March 10th when a Russian aviation official told local media that Chinese firms were now refusing to sell aircraft parts to the country. The aviation official was then fired for making the disclosure.
The decision by Chinese firms to steer clear of Russia suggests a fear of penalties that America might impose on them should they do business with Russian firms or individuals being targeted by Western sanctions. China’s aviation industry is almost completely reliant on American technology to produce parts, says Richard Aboulafia of Teal, an aerospace consulting firm. Other potential tech suppliers in China are likely to share this anxiety about America’s possible response.
Russia may hope for greater Chinese involvement in its oil industry following the decision by Shell and bp, two Western oil majors, to pull out because of the invasion. Chinese firms would bring powerful financial backing, but they would not be able to match the Western firms’ technological expertise, says Ben Cahill of the Centre for Strategic and International Studies, a think-tank in Washington. And reliance on Chinese companies would give China “a lot of leverage over Russia”, says Mr Cahill. “They’ll probably drive a hard bargain.”
State media in China have touted the departure of Western multinationals from Russia as a business opportunity for Chinese firms. For some, it may be. Xiaomi, a Chinese handset-maker, already has nearly 40% of the smartphone market in Russia. It will probably benefit from the halt to Apple’s operations there. But Xiaomi’s sales in the country contribute just 3% of its global sales. The parlous state of Russia’s economy could discourage it from making new investments.
Chinese state-owned groups are said to be looking at possible acquisitions as Russian asset prices fall. Chinese banks could bolster the financing of yuan-denominated trade with Russia using cips, China’s home-grown cross-border payments system. But Chinese firms are mindful of the risk to their reputations in other, more important markets should they pile into Russia. And Chinese lenders run the risk of being hit with sanctions.
Even so, China’s Communist Party does see political benefits at home from the war: it has helped fuel nationalist sentiment of a kind the party likes. Chinese officials have been fanning this with anti-American rhetoric, and by endorsing Mr Putin’s claims that Ukraine is a Nazi-infested puppet of the West. Official media and nationalist websites describe Russia as a victim of the same Western bullying that China has long endured. State television and China’s foreign ministry have repeated and amplified Russian disinformation, notably around Ukrainian laboratories alleged to be sinister Pentagon-controlled centres for bio-weapons research. Online, expressions of sympathy for Ukraine are often deleted by censors. They include a friendly interview with Ukrainian athletes at the Beijing Paralympics, which vanished after attracting too many views.
Asked to describe China’s strategic goal, diplomats at more than a dozen embassies in Beijing are in near unanimity. They say China wants a world order built around spheres of influence, with China in control of Asia, Russia wielding a veto over security arrangements in Europe and America pushed back to its own shores. If such an order is helped into existence by Russia’s war in Ukraine, so be it. But China’s overwhelming interest is in its own rise, and whether it will be blocked by America. In China’s view, the main global contest is between it and a declining America that is too racist and vicious to allow an Asian giant to become a peer.
Officials in Beijing respond to foreign horror at China’s stance on Ukraine with a mixture of swaggering bluster and blandishments. America is the object of bluster, with scholars and government advisers declaring that the war has exposed President Joe Biden’s weakness and his fear of Mr Putin’s nuclear arsenal. They predict that sanctions will fail to break Russia’s will—a point of keen interest to China, which knows it would face similar punishment were it to invade Taiwan.
In contrast, European governments with markets and technologies to which China wants access, notably Germany and France, are being targeted with a charm offensive. Europeans are being told that America wants to profit from the war, while Europe pays the price in soaring oil and gas prices and a flood of Ukrainian refugees. It is time for Europeans to seek more autonomy from America and deepen ties with China, runs the message from Chinese officials and academics.
In reality, China stands to gain more than any other country from Russia’s isolation. Mr Xi and Mr Putin may share a bond as nationalist strongmen, who both feel under siege from America. Both are obsessed with the threat from democratic opposition movements, denouncing protests from Hong Kong to Moscow as American-controlled colour revolutions. But it is not so long since Russian leaders were wary of growing dependent on China, a neighbour with an economy and population ten times larger than Russia’s (see chart ).
Over the past 20 years Alexei Venediktov, the founder of Ekho Moskvy, an independent radio station recently closed by the Russian authorities, has conducted an informal but informative survey. Every time he saw Mr Putin, or one of his security advisers, he would name three threats—China, Islamic terrorism and nato—and ask them to rank them. In Mr Putin’s first two presidential terms from 2000 to 2008, Islamic terrorism came at the top, followed by China then nato. After 2008, the order changed: China was seen as the biggest threat, followed by nato then Islamic terrorism. After Russia’s annexation of Crimea and pivot towards China, the order changed again: nato, then Islamic terrorism, then China. For Mr Putin, the invasion of Ukraine is not just a bid to regain historic Russian territory. It is a war on the West, and China is the most powerful partner that Russia can see.
If Mr Putin is willing to strengthen China as a champion against America, Chinese experts see opportunities. “Before, the Russians just talked and talked about co-operation” in places such as the former Soviet republics of Central Asia, says Wang Yiwei of Renmin University. Russia still dominates this region, including through a trade zone controlled from Moscow, the Eurasian Economic Union. But maybe, says Mr Wang, Russia “will have to think about looking east now, and not worrying too much about Chinese influence.”
Cold calculations
Russia may also have to give more leeway to China in the Arctic, suggests a diplomat in Beijing. China sees that region as a new strategic frontier. It wants access to natural resources there, including fishing grounds. It would like to lay digital cables across it to connect Asia and Europe. There may be opportunities for Chinese firms to build ports along Russia’s northern coasts, as climate change opens new shipping lanes. “A weakened Russia will be more malleable,” predicts the diplomat.
China will retain close military ties with Russia. These have been central to their relationship in the post-Soviet era, with the two countries often staging exercises together. To the consternation of some nato countries, their navies have held manoeuvres in the Mediterranean and the Baltic. An exercise involving some 10,000 Russian and Chinese troops in north-west China last year was the first to feature a joint command-and-control centre and Russians using Chinese weapons.
But as the balance of power shifts ever further in China’s favour, many analysts expect that military exchanges will become increasingly attuned to China’s needs. America and its allies worry that Russia could help China modernise and expand its nuclear arsenal. “Nuclear weapons are one area where China thinks that Russia still possesses superior capabilities in certain areas, and possesses richer operational and training experience,” says Zhao Tong of the Carnegie Endowment for International Peace in Beijing.
Still, the two sides are far from establishing the kind of interoperability that America and its allies have built over decades. Their weapons systems aren’t widely compatible. Language differences are an obstacle, too: few on either side speak both Chinese and Russian. They have no mutual defence treaty. Russia supports China’s position on Taiwan, but would probably look the other way if it attacks. Neither country wants to get involved in the other’s conflicts. Nor are they operationally ready for more than a joint counter-terrorist, humanitarian or evacuation mission.
One question facing Chinese leaders now is whether the benefits of such drills are worth the political costs, not just in the West, but among developing countries, many of which also exercise with China but have denounced Russia’s invasion of Ukraine. China may prefer to postpone or scale down drills with Russia rather than suspend them completely. Russian preoccupation with Ukraine may provide a convenient hiatus. Based on the timetable of recent years, the next big combined exercise should take place this summer or autumn. It is not clear whether it will.
As rockets rain down on Ukrainian cities, China’s diplomats have busied themselves managing the tricky optics of their wait-and-see approach to Mr Putin’s war. On March 16th Qin Gang, the Chinese ambassador to America, wrote in the Washington Post that: “Conflict between Russia and Ukraine does no good for China. Had China known about the imminent crisis, we would have tried our best to prevent it.”
Alas, diplomats note, there are no signs of his words being matched by Chinese actions, involving pressure on Mr Putin to stop the killing. Russian savagery may be awkward for China, but a humiliating end to Mr Putin’s invasion would be even less welcome if it vindicates America and the West. Meanwhile, China has begun lobbying against sanctions intended to make Mr Putin pay for his crime, especially if they might ensnare Chinese firms. “Neither war nor sanctions can deliver peace,” Mr Qin argued. While much of the world seeks an urgent end to Ukraine’s agonies, China is biding its time and thinking ahead.
Kiểm tra “vô hạn”
Tình hữu nghị giữa Trung Quốc và Nga có ranh giới
Bất chấp những gì người cai trị của họ nói
Thời gian không đứng về phía hầu hết những người liên quan đến nỗi kinh hoàng của Ukraine. Mỗi giờ đều mang lại những nỗi thống khổ mới cho người dân và chính phủ Ukraine. Mỗi ngày trôi qua càng cho thấy rõ ràng hơn, tính toán sai lầm của nhà lãnh đạo Nga, Vladimir Putin, trong việc phát động một cuộc chiến lựa chọn chống lại một quốc gia mà ông đánh giá thấp. Đối với Mỹ và các đồng minh, sự ngưỡng mộ đối với sự kháng cự của Ukraine bị kìm hãm bởi lo ngại rằng nó không thể tồn tại mãi mãi, khi ông Putin leo thang vụ giết người.
Ngược lại, một cường quốc, Trung Quốc, là một nghiên cứu về sự kiên nhẫn. Về mặt tư nhân, các quan chức của nước này tin tưởng rằng thời gian sẽ mang lại một dàn xếp sau chiến tranh rất có lợi cho Trung Quốc. Kể từ sau cuộc xâm lược vào ngày 24 tháng 2, Trung Quốc đã bác bỏ những lời cầu xin lặp đi lặp lại từ các chính phủ nước ngoài rằng họ làm việc tích cực hơn để thuyết phục Nga – người bạn “vững chắc” của họ – chấm dứt nhanh chóng tình trạng hỗn loạn. Nó không đi xa hơn những lời kêu gọi tổng hợp sẵn về sự kiềm chế của tất cả các bên trong cuộc xung đột. Sự thiếu kiên nhẫn của phương Tây đang thể hiện, khi các bộ trưởng ngoại giao từ Tây Ban Nha đến Singapore kêu gọi Trung Quốc gây “ảnh hưởng to lớn” đối với Nga.
Trung Quốc thích thể hiện mình là một người khổng lồ yêu chuộng hòa bình, chống lại các cuộc xâm lăng của nước ngoài. Ở Bắc Kinh và ở nước ngoài, các đặc phái viên của họ đã bị bỏ lại rõ ràng sau cuộc xâm lược ngay sau cuộc xâm lược, vì đã bác bỏ những lời cảnh báo của Mỹ về chiến tranh là dối trá. Bị giật mình bởi sự kém cỏi sau đó của Nga trên chiến trường, họ đặt câu hỏi cho những người đối thoại nước ngoài về cuộc giao tranh. Trong khi đó, Trung Quốc vẫn giữ quan điểm trung lập thân Nga, nói xấu về nhu cầu hòa bình trong khi lặp lại các lập luận của ông Putin rằng ông đang bảo vệ Nga chống lại Mỹ và liên minh nato đang mở rộng của nước này.
Giờ đây, các chính phủ phương Tây lo ngại rằng Trung Quốc có thể đã quyết định “ngồi lại và xem thảm họa”, như một nhà ngoại giao nói. Trong phân tích của họ, Trung Quốc hy vọng vũ lực của Nga sẽ chiếm ưu thế trong vòng vài tuần. Họ lo lắng rằng kế hoạch của các nhà lãnh đạo Trung Quốc là quyết đoán hơn trong việc thúc đẩy một lệnh ngừng bắn chỉ khi ông Putin tránh được sự sỉ nhục, có lẽ bằng cách chiếm thủ đô Kyiv của Ukraine, nơi đang bị đổ vỏ. Sau đó, Trung Quốc có thể đề nghị xây dựng lại các thành phố đã đổ nát của Ukraine, hy vọng rằng sức mạnh kinh tế của họ sẽ buộc các nước khác quên đi nhiều tuần Trung Quốc thờ ơ với tội ác của Nga.
Trung Quốc có lý do chính đáng để mong muốn một kết quả làm hài lòng ông Putin. Sự sỉ nhục đối với nhà lãnh đạo của Nga — hoặc tệ hơn nữa, việc ông bị lật đổ — sẽ khiến chủ tịch Trung Quốc, Tập Cận Bình, bị phơi bày cá nhân. Ông Tập đã ký một tuyên bố chung với ông Putin chưa đầy một tháng trước cuộc xâm lược, tuyên bố rằng “tình hữu nghị giữa hai nhà nước là không có giới hạn”. Nó cũng bày tỏ sự phản đối đối với bất kỳ sự mở rộng hơn nữa của nato và việc xây dựng liên minh của Mỹ ở châu Á. Nó mô tả hệ thống chính trị của riêng họ là “nền dân chủ thực sự” và miêu tả những nỗ lực nhằm thúc đẩy phiên bản của phương Tây về nó như một mối đe dọa “nghiêm trọng” đối với hòa bình toàn cầu. Đây là một năm có lợi nhuận cao đối với ông Tập, người hy vọng sẽ đảm bảo nhiệm kỳ thứ ba với tư cách là người đứng đầu Đảng Cộng sản vào cuối năm 2022, vi phạm các tiêu chuẩn nghỉ hưu gần đây. Anh ta không đủ khả năng để bị nhìn thấy ủng hộ một kẻ thua cuộc.
Nhưng bất kể cuộc chiến diễn ra như thế nào, Trung Quốc sẽ coi mối quan hệ của họ với Điện Kremlin như một phương tiện để thúc đẩy sức mạnh của Trung Quốc, chứ không phải của Nga. Mỹ đã chia sẻ thông tin tình báo với các chính phủ đồng minh cho thấy Nga đã yêu cầu Trung Quốc cung cấp máy bay không người lái, tên lửa đất đối không và các viện trợ quân sự khác. Bộ ngoại giao Trung Quốc đã gọi các báo cáo là “thông tin sai lệch”. Ông Tập không muốn chia sẻ trách nhiệm về cuộc chiến của ông Putin, “người bạn tốt nhất” mặc dù ông ấy có thể là như vậy. Cũng không có dấu hiệu nào cho thấy Trung Quốc vội vàng lợi dụng phương Tây đang bị phân tâm bằng cách tấn công Đài Loan, hòn đảo dân chủ 24 triệu dân mà Trung Quốc tự xưng là của mình. Không giống như Putin, người có vẻ vui vẻ trước những thách thức gay gắt đối với trật tự toàn cầu, ông Tập tỏ ra thận trọng hơn.
Một lý do là kinh tế. Các ông chủ tại các công ty quốc doanh của Trung Quốc đang theo dõi cuộc chiến với vẻ lo lắng. Nhiều công ty có doanh nghiệp lớn không chỉ ở Nga mà còn ở Ukraine. cofco, một tập đoàn thực phẩm khổng lồ thuộc sở hữu của chính phủ, coi Ukraine là một cứ điểm quan trọng. China Merchants Group, một công ty nhà nước, sở hữu các bến cảng ở Odessa, một thành phố của Ukraine trên bờ Biển Đen đang trong tình trạng báo động cao về một cuộc tấn công của Nga. Vào năm 2020, Kharkiv, một thành phố ở đông bắc Ukraine, đã đồng ý mua 40 toa tàu cho hệ thống tàu điện ngầm của mình từ tập đoàn đường sắt quốc doanh của Trung Quốc, crrc. Với việc các ga tàu điện ngầm của Kharkiv hiện đã chật kín các gia đình đang trú ẩn khỏi các cuộc tấn công của Nga, hợp đồng đang gặp nguy hiểm.
Nga thích quảng cáo các liên kết kinh doanh của mình với Trung Quốc. Vào ngày 4 tháng 2, trong khi thăm Bắc Kinh, ông Putin đã công bố một thỏa thuận dầu khí trị giá 118 tỷ đô la trong nhiều năm, báo trước đây là một phần của “xoay trục sang phương Đông”. Trung Quốc tố cáo các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga. Tuy nhiên, mối quan hệ kinh tế của nước này với Nga sẽ ngày càng trở nên hạn chế.
Dầu khí chi phối mối quan hệ thương mại. Nga là nhà cung cấp khí đốt lớn thứ ba của Trung Quốc và Ch
không mua gần một phần ba lượng dầu thô xuất khẩu của Nga vào năm 2020. Nhưng các thỏa thuận năng lượng gần đây giữa hai nước sẽ khó có thể nhanh chóng giải quyết được tình trạng khốn cùng của nền kinh tế Nga. Trung Quốc chỉ nhập khẩu 10 tỷ mét khối khí đốt tự nhiên từ Nga vào năm 2021 thông qua Power of Siberia, đường ống duy nhất liên kết hai nước — thiếu xa so với 175 tỷ mét khối mà châu Âu nhập khẩu. Các nhà phân tích tại Gavekal, một công ty nghiên cứu lưu ý rằng ngay cả khi Trung Quốc muốn xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch bị châu Âu hủy bỏ, các lĩnh vực liên quan không được liên kết với Trung Quốc bằng đường ống dẫn, khiến khó có thể thay thế doanh số bị mất ở nơi khác, các nhà phân tích tại Gavekal, một công ty nghiên cứu lưu ý.
Đối với hầu hết các sản phẩm khác của Nga, nhu cầu của Trung Quốc là rất nhỏ (xem biểu đồ 1). Châu Âu và Mỹ đã bán khoảng 490 tỷ USD hàng hóa cho Trung Quốc vào năm ngoái, gấp sáu lần những gì Nga bán cho Trung Quốc. Vũ khí là sản phẩm duy nhất do Nga sản xuất có sức hút mạnh mẽ ở Trung Quốc. Sau khi Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, một nước Nga thiếu tiền đã nhận thấy lợi ích trong việc duy trì quan hệ chặt chẽ với Trung Quốc. Nước này bắt đầu bán vũ khí dư thừa trị giá hàng chục tỷ đô la cho đối thủ trước đây của mình, bao gồm máy bay chiến đấu, tàu ngầm, trực thăng, tàu khu trục và tên lửa.
Doanh số bán hàng đó sụt giảm sau năm 2006, một phần vì Nga phản đối việc nhân bản của Trung Quốc và một phần vì Trung Quốc muốn có bộ dụng cụ tiên tiến hơn, thứ mà Điện Kremlin không bán. Nhưng Nga đã nuốt lời khi phương Tây áp đặt các biện pháp trừng phạt nhằm trừng phạt Nga vì chiếm Crimea vào năm 2014. Nước này đồng ý bán cho Trung Quốc các thiết bị chất lượng cao hơn, bao gồm cả hệ thống tên lửa và máy bay chiến đấu, với điều kiện Trung Quốc phải mua số lượng lớn để cho phép Nga sản xuất. lợi nhuận kha khá trước khi thứ chắc chắn bị sao chép. Trong lĩnh vực hạt nhân, các quốc gia đã hợp tác vận hành một hệ thống cảnh báo sớm.
Trung Quốc hiện có thể yêu cầu chuyển giao nhanh chóng hơn các thiết bị tiên tiến của Nga, đặc biệt là công nghệ tàu ngầm và phòng không. Nó có thể lợi dụng hoàn cảnh kinh tế của Nga để thúc ép Điện Kremlin giữ lại các loại vũ khí như vậy từ Ấn Độ và Việt Nam. Cả hai quốc gia đó đều là đối thủ của Trung Quốc, nhưng cho đến nay điều này không ngăn cản được Nga bán vũ khí cho họ.
Chuẩn bị xuống dốc
Các biện pháp trừng phạt của phương Tây đang gây khó khăn cho việc mua công nghệ của Nga. Nhưng người ta vẫn nghi ngờ liệu Trung Quốc có bù đắp được khoản thiếu hụt này hay không. Lấy ví dụ về ngành hàng không: Nga đang rất cần thiết bị để duy trì hoạt động. Chỉ riêng Mỹ đã bán cho Nga số máy bay, động cơ và phụ tùng trị giá 880 triệu USD vào năm 2021. Ở Moscow, hy vọng rằng Trung Quốc sẽ tham gia đã tan thành mây khói vào ngày 10/3 khi một quan chức hàng không Nga nói với truyền thông địa phương rằng các công ty Trung Quốc hiện từ chối bán các bộ phận máy bay đến vùng quê, đất nước. Quan chức hàng không sau đó đã bị sa thải vì đã tiết lộ.
Việc các công ty Trung Quốc quyết định tránh xa Nga cho thấy lo ngại về các hình phạt mà Mỹ có thể áp đặt lên họ nếu họ làm ăn với các công ty hoặc cá nhân Nga đang bị phương Tây trừng phạt. Richard Aboulafia của Teal, một công ty tư vấn hàng không vũ trụ, cho biết ngành công nghiệp hàng không của Trung Quốc gần như hoàn toàn phụ thuộc vào công nghệ của Mỹ để sản xuất các bộ phận. Các nhà cung cấp công nghệ tiềm năng khác ở Trung Quốc có thể chia sẻ sự lo lắng này về phản ứng có thể xảy ra của Mỹ.
Nga có thể hy vọng về sự tham gia nhiều hơn của Trung Quốc vào ngành công nghiệp dầu mỏ của mình sau quyết định rút lui của Shell và bp, hai tập đoàn dầu khí lớn của phương Tây, vì cuộc xâm lược. Ben Cahill thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, cho biết các công ty Trung Quốc sẽ mang lại sự hậu thuẫn tài chính mạnh mẽ, nhưng họ sẽ không thể sánh được với chuyên môn công nghệ của các công ty phương Tây. Ông Cahill nói: Và việc phụ thuộc vào các công ty Trung Quốc sẽ mang lại cho Trung Quốc “nhiều đòn bẩy đối với Nga”. “Họ có thể sẽ mang lại một món hời lớn.”
Truyền thông nhà nước ở Trung Quốc đã coi việc các công ty đa quốc gia phương Tây rời khỏi Nga là một cơ hội kinh doanh cho các công ty Trung Quốc. Đối với một số, nó có thể là. Xiaomi, một nhà sản xuất thiết bị cầm tay của Trung Quốc, đã có gần 40% thị trường điện thoại thông minh ở Nga. Nó có thể sẽ được hưởng lợi từ việc ngừng hoạt động của Apple tại đó. Nhưng doanh số bán hàng của Xiaomi tại quốc gia này chỉ đóng góp 3% tổng doanh số bán hàng toàn cầu của họ. Tình trạng tồi tệ của nền kinh tế Nga có thể không khuyến khích nước này đầu tư mới.
Các tập đoàn thuộc sở hữu nhà nước của Trung Quốc được cho là đang xem xét khả năng mua lại khi giá tài sản của Nga giảm. Các ngân hàng Trung Quốc có thể tăng cường tài chính cho hoạt động thương mại bằng đồng nhân dân tệ với Nga bằng cách sử dụng cips, hệ thống thanh toán xuyên biên giới do Trung Quốc tự trồng. Nhưng các công ty Trung Quốc lưu tâm đến rủi ro đối với danh tiếng của họ ở các thị trường khác, quan trọng hơn nếu họ đổ xô vào Nga. Và những người cho vay Trung Quốc có nguy cơ bị trừng phạt.
Mặc dù vậy, Đảng Cộng sản Trung Quốc thực sự thấy lợi ích chính trị ở nhà từ chiến tranh: nó đã giúp thúc đẩy tình cảm dân tộc chủ nghĩa của một loại đảng mà đảng này yêu thích. Các quan chức Trung Quốc đã cổ vũ điều này bằng những lời hùng biện chống Mỹ, và bằng cách tán thành những tuyên bố của ông Putin rằng Ukraine là một con rối của Đức Quốc xã của phương Tây. Các phương tiện truyền thông chính thức và các trang web theo chủ nghĩa dân tộc chủ nghĩa mô tả Nga là một
nạn nhân của sự bắt nạt tương tự của phương Tây mà Trung Quốc đã phải chịu đựng từ lâu. Truyền hình nhà nước và Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã lặp đi lặp lại và khuếch đại thông tin sai lệch của Nga, đặc biệt là xung quanh các phòng thí nghiệm Ukraine được cho là trung tâm nghiên cứu vũ khí sinh học độc ác do Lầu Năm Góc kiểm soát. Trên mạng, những lời bày tỏ thiện cảm với Ukraine thường bị giới kiểm duyệt xóa. Chúng bao gồm một cuộc phỏng vấn thân thiện với các vận động viên Ukraine tại Paralympic Bắc Kinh, đã biến mất sau khi thu hút quá nhiều lượt xem.
Khi được yêu cầu mô tả mục tiêu chiến lược của Trung Quốc, các nhà ngoại giao tại hơn một chục đại sứ quán ở Bắc Kinh gần như nhất trí. Họ nói rằng Trung Quốc muốn một trật tự thế giới được xây dựng xung quanh các phạm vi ảnh hưởng, với Trung Quốc kiểm soát châu Á, Nga có quyền phủ quyết đối với các thỏa thuận an ninh ở châu Âu và Mỹ bị đẩy lùi về bờ của chính mình. Nếu một trật tự như vậy được giúp đỡ để tồn tại bởi cuộc chiến của Nga ở Ukraine, thì hãy cứ như vậy. Nhưng mối quan tâm lớn của Trung Quốc nằm ở sự trỗi dậy của chính họ và liệu họ có bị Mỹ ngăn chặn hay không. Theo quan điểm của Trung Quốc, cuộc cạnh tranh toàn cầu chính là giữa nước này và một nước Mỹ đang sa sút, quá phân biệt chủng tộc và xấu xa để cho phép một người khổng lồ châu Á trở thành một đối thủ ngang hàng.
Các quan chức ở Bắc Kinh phản ứng trước sự kinh hoàng của nước ngoài trước lập trường của Trung Quốc về Ukraine bằng sự pha trộn giữa sự nhạt nhẽo và nhạt nhẽo. Mỹ là đối tượng của sự dè bỉu, khi các học giả và cố vấn chính phủ tuyên bố rằng cuộc chiến đã phơi bày điểm yếu của Tổng thống Joe Biden và nỗi sợ hãi về kho vũ khí hạt nhân của ông Putin. Họ dự đoán rằng các lệnh trừng phạt sẽ không thể phá vỡ ý chí của Nga – một điểm rất quan tâm đến Trung Quốc, nước biết rằng họ sẽ phải đối mặt với sự trừng phạt tương tự nếu xâm lược Đài Loan.
Ngược lại, các chính phủ châu Âu có các thị trường và công nghệ mà Trung Quốc muốn tiếp cận, đặc biệt là Đức và Pháp, đang là mục tiêu tấn công quyến rũ. Người dân châu Âu được cho rằng Mỹ muốn thu lợi từ chiến tranh, trong khi châu Âu phải trả giá bằng giá dầu và khí đốt tăng vọt và một làn sóng người tị nạn Ukraine. Đã đến lúc người châu Âu tìm kiếm quyền tự chủ nhiều hơn từ Mỹ và làm sâu sắc hơn mối quan hệ với Trung Quốc, theo thông điệp từ các quan chức và học giả Trung Quốc.
Trên thực tế, Trung Quốc có lợi hơn bất kỳ quốc gia nào khác khỏi sự cô lập của Nga. Ông Tập và ông Putin có thể chia sẻ mối quan hệ với tư cách là những người ủng hộ chủ nghĩa dân tộc, những người đều cảm thấy bị Mỹ bao vây. Cả hai đều bị ám ảnh bởi mối đe dọa từ các phong trào đối lập dân chủ, tố cáo các cuộc biểu tình từ Hong Kong đến Moscow là các cuộc cách mạng da màu do Mỹ kiểm soát. Nhưng không lâu nữa kể từ khi các nhà lãnh đạo Nga cảnh giác với việc ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc, một quốc gia láng giềng có nền kinh tế và dân số lớn gấp 10 lần Nga (xem biểu đồ).
Trong hơn 20 năm qua, Alexei Venediktov, người sáng lập Ekho Moskvy, một đài phát thanh độc lập vừa bị chính quyền Nga đóng cửa, đã thực hiện một cuộc khảo sát không chính thức nhưng đầy đủ thông tin. Mỗi khi nhìn thấy ông Putin, hoặc một trong những cố vấn an ninh của ông ấy, ông ấy sẽ nêu tên ba mối đe dọa – Trung Quốc, khủng bố Hồi giáo và nato – và yêu cầu xếp hạng chúng. Trong hai nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của ông Putin từ năm 2000 đến năm 2008, chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo đứng đầu, sau đó là Trung Quốc. Sau năm 2008, trật tự thay đổi: Trung Quốc được coi là mối đe dọa lớn nhất, tiếp theo là khủng bố Hồi giáo. Sau khi Nga sáp nhập Crimea và xoay trục về phía Trung Quốc, trật tự lại thay đổi: nato, sau đó là khủng bố Hồi giáo, sau đó là Trung Quốc. Đối với ông Putin, cuộc xâm lược Ukraine không chỉ là một nỗ lực để giành lại lãnh thổ lịch sử của Nga. Đó là một cuộc chiến với phương Tây, và Trung Quốc là đối tác mạnh mẽ nhất mà Nga có thể thấy.
Nếu ông Putin sẵn sàng củng cố Trung Quốc như một nhà vô địch chống lại Mỹ, các chuyên gia Trung Quốc nhìn thấy cơ hội. Wang Yiwei của Đại học Renmin cho biết: “Trước đây, người Nga chỉ nói chuyện và nói về hợp tác” ở những nơi như các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á, Wang Yiwei của Đại học Renmin cho biết. Nga vẫn thống trị khu vực này, bao gồm cả khu vực thương mại được kiểm soát từ Moscow, Liên minh Kinh tế Á-Âu. Nhưng có lẽ, theo ông Wang, Nga “sẽ phải suy nghĩ về việc nhìn về phía đông ngay bây giờ và không quá lo lắng về ảnh hưởng của Trung Quốc”.
Tính toán lạnh lùng
Một nhà ngoại giao ở Bắc Kinh cho rằng Nga cũng có thể phải nhường bước nhiều hơn cho Trung Quốc ở Bắc Cực. Trung Quốc coi khu vực đó như một biên giới chiến lược mới. Nó muốn tiếp cận các nguồn tài nguyên thiên nhiên ở đó, bao gồm cả ngư trường. Nó muốn đặt các dây cáp kỹ thuật số trên đó để kết nối Châu Á và Châu Âu. Có thể có cơ hội cho các công ty Trung Quốc xây dựng các cảng dọc theo bờ biển phía bắc của Nga, khi biến đổi khí hậu mở ra các tuyến vận chuyển mới. “Một nước Nga suy yếu sẽ dễ uốn nắn hơn”, nhà ngoại giao dự đoán.
Trung Quốc sẽ giữ mối quan hệ quân sự chặt chẽ với Nga. Đây là trọng tâm trong mối quan hệ của họ trong thời kỳ hậu Xô Viết, với việc hai nước thường tổ chức các cuộc tập trận cùng nhau. Trước sự tiêu diệt của một số quốc gia nato, hải quân của họ đã tổ chức các cuộc diễn tập ở Địa Trung Hải và Baltic. Một cuộc tập trận có sự tham gia của khoảng 10.000 quân Nga và Trung Quốc ở Tây Bắc Trung Quốc năm ngoái là cuộc tập trận đầu tiên có trung tâm chỉ huy và kiểm soát chung và người Nga Mỹ
ng vũ khí của Trung Quốc.
Nhưng khi cán cân quyền lực ngày càng thay đổi theo hướng có lợi cho Trung Quốc, nhiều nhà phân tích kỳ vọng rằng các hoạt động trao đổi quân sự sẽ ngày càng trở nên phù hợp với nhu cầu của Trung Quốc. Mỹ và các đồng minh lo ngại Nga có thể giúp Trung Quốc hiện đại hóa và mở rộng kho vũ khí hạt nhân. “Vũ khí hạt nhân là một trong những lĩnh vực mà Trung Quốc cho rằng Nga vẫn sở hữu năng lực vượt trội trong một số lĩnh vực nhất định và sở hữu kinh nghiệm hoạt động và huấn luyện phong phú hơn”, Zhao Tong của Carnegie Endowment for International Peace ở Bắc Kinh nói.
Tuy nhiên, hai bên còn lâu mới thiết lập được kiểu tương tác mà Mỹ và các đồng minh đã xây dựng trong nhiều thập kỷ. Hệ thống vũ khí của họ không tương thích rộng rãi. Sự khác biệt về ngôn ngữ cũng là một trở ngại: rất ít bên nói được cả tiếng Trung và tiếng Nga. Họ không có hiệp ước phòng thủ chung. Nga ủng hộ quan điểm của Trung Quốc đối với Đài Loan, nhưng có thể sẽ nhìn theo hướng khác nếu nước này tấn công. Không quốc gia nào muốn tham gia vào các cuộc xung đột của bên kia. Họ cũng không sẵn sàng hoạt động cho nhiều hơn một nhiệm vụ chung chống khủng bố, nhân đạo hoặc sơ tán.
Một câu hỏi mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc phải đối mặt hiện nay là liệu lợi ích của các cuộc tập trận như vậy có xứng đáng với chi phí chính trị không, không chỉ ở phương Tây mà còn giữa các nước đang phát triển, nhiều nước cũng tập trận với Trung Quốc nhưng đã tố cáo sự xâm lược của Nga đối với Ukraine. Trung Quốc có thể thích hoãn hoặc giảm quy mô các cuộc tập trận với Nga hơn là đình chỉ hoàn toàn. Mối bận tâm của Nga với Ukraine có thể tạo ra một thời gian gián đoạn thuận tiện. Dựa trên thời gian biểu của những năm gần đây, cuộc tập thể dục kết hợp lớn tiếp theo sẽ diễn ra vào mùa hè hoặc mùa thu này. Nó không rõ ràng là nó sẽ.
Khi tên lửa dội xuống các thành phố của Ukraine, các nhà ngoại giao của Trung Quốc đã phải bận rộn quản lý các biện pháp quang học khó khăn trong cách tiếp cận chờ và xem của họ đối với cuộc chiến của ông Putin. Vào ngày 16 tháng 3, Qin Gang, đại sứ Trung Quốc tại Mỹ, đã viết trên tờ Washington Post rằng: “Xung đột giữa Nga và Ukraine không có lợi cho Trung Quốc. Nếu Trung Quốc biết về cuộc khủng hoảng sắp xảy ra, chúng tôi sẽ cố gắng hết sức để ngăn chặn nó ”.
Than ôi, các nhà ngoại giao lưu ý, không có dấu hiệu nào cho thấy lời nói của ông phù hợp với hành động của Trung Quốc, liên quan đến việc gây áp lực buộc ông Putin phải dừng vụ giết người. Sự tàn bạo của Nga có thể gây khó xử cho Trung Quốc, nhưng một kết cục nhục nhã cho cuộc xâm lược của ông Putin sẽ càng không được hoan nghênh nếu nó minh oan cho Mỹ và phương Tây. Trong khi đó, Trung Quốc đã bắt đầu vận động hành lang chống lại các lệnh trừng phạt nhằm buộc ông Putin phải trả giá cho tội ác của mình, đặc biệt nếu họ có thể gài bẫy các công ty Trung Quốc. Ông Qin lập luận: “Chiến tranh hay cấm vận đều không thể mang lại hòa bình. Trong khi phần lớn thế giới tìm kiếm một sự kết thúc khẩn cấp cho những nỗi thống khổ của Ukraine, Trung Quốc đang cố gắng dành thời gian và suy nghĩ trước.
